Żydzi
we Włodawie zaczęli osiedlać się w 2 poł. XVI wieku. W 1684 roku została tu
wybudowana synagoga (drewniana?), a w latach 1764-1774 na jej miejscu
postawiono murowaną świątynie, która istnieje do dziś. W 1939 roku 60%
mieszkańców Włodawy była pochodzenia żydowskiego (9300/5600). Do gminy należały
wówczas dwie murowane synagogi, dom modlitwy, dom kahalny, szkoła
Talmud-Tora (szkoła religijna, finansowana przez gminę żydowską, dla
ubogich dzieci i sierot), mykwa (basen
z wodą o przepisowej pojemności, służący do rytualnych kąpieli oczyszczających,
przez całkowite zanurzenie ciała), cmentarze. Na początku 1942 roku we Włodawie
założono getto (2 razy) dla Żydów (zamordowani w obozie zagłady w Sobiborze).
Synagoga
– 1764-1774. Murowana budowla w stylu późnobarokowym. Autorem projektu był
prawdopodobnie Paweł Antoni Fontana. W 2 poł. XIX wieku dobudowano nad
przedsionkiem drugą kondygnację. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali
wnętrze i urządzili tu magazyn wojskowy. Po wojnie – do 1970 roku – także magazyn.
Po remoncie – 1986 rok – Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.
Bryła:
fasada swoim układem imituje frontową elewację pałacową. Wysoką salę męską od strony zachodniej
poprzedza przedsionek, pierwotnie parterowy, flankowany w narożach
dwukondygnacyjnymi alkierzami. Od strony północnej i południowej znajdują się dwa babińce zwieńczone grzebieniastymi
attykami. Sala męska i alkierze nakryte są łamanym dachem polskim. Pod koniec
XIX wieku nad przedsionkiem dobudowano trzeci
babiniec.
Wnętrze:
Sala męska [obszerna sala modlitw],
zagłębiona poniżej poziomu podłogi sieni, nakryta jest 9polowym sklepieniem
kolebkowo-krzyżowym, wspartym na czterech kolumnach o wysokich cokołach i
stylizowanych jońskich głowicach. Między nimi stała kiedyś bima („miejsce podwyższone”; w synagodze podium z pulpitem do
wykładania i odczytywania Tory). Pierwotne wyposażenie spłonęło w pożarze w
1934 roku; po pożarze sala modlitw otrzymała nowe wyposażenie, z którego do
dziś zachował się neobarokowy aron
ha-kodesz („święta skrzynia, szafa do przechowywania zwojów Tory, wbudowana
we wschodnią ścianę synagogi, zwana także arką przymierza. Osłonięta była
ozdobną zasłoną – parochet; i lambrekinem (kaporet)) wykonany w stiuku i
polichromowany.
Nawiązuje
on swoim programem artystycznym i ideowym
do dawnych, drewnianych, barokowych, rozbudowanych szaf na Torę. Program
ideowy zawarty jest w symbolicznych wizerunkach ważniejszych części Świątyni
jerozolimskiej, a także w tematyce służby świątynnej. W szczycie arki widzimy
gryfy w roli cherubów, adorujące
symboliczne tablice przymierza zwieńczone napisem „Korona Tory”. Oryginalne
jest wykorzystanie formy tablic jako świetlika
okiennego, z którego „bije światło Tory”.
Poniżej umieszczony jest wizerunek menory a nad nim tekst „Skłonię się ku
świętemu przybytkowi Twemu, w bojaźni przed Tobą”. Po prawej stronie
przedstawione są dłonie kapłańskie w geście błogosławieństwa i napis
„Błogosławieństwo kapłańskie”. Po lewej stronie znajduje się kosz z owocami
(symbol święta Szawout), z napisem –
„Pierwociny owoców polnych”. Na przedzielającym kondygnacje fryzie widnieje
napis "Roku (I przyjdzie dla Syjonu Zbawca, rychło jeszcze za dni naszych,
amen) według zapisu skróconego”. W środkowej partii tekstu jest zaszyfrowany
rok – 5696 według ery żydowskiej, czyli 1936 rok. U dołu, po obu stronach wnęki
na rodały (zwój Tory do użytku
liturgicznego, pisany gęsim piórem na arkuszach pergaminu, zszytych i
nawiniętych na dwa ozdobne drewniane drążki), umieszczone są wizerunki
instrumentów muzycznych, nawiązujących do służby lewitów w Świątyni oraz cytaty
z Psalmu 150: „Chwalcie go zadęciem w róg, chwalcie go na harfie i cytrze”,
„Chwalcie go bębnem i tańcem, chwalcie go na strunach i flecie”.
Program
plastyczny szafy na Torę koresponduje z treściami płaskorzeźb w medalionach,
znajdujących się na sklepieniu. Te stiukowe polichromowane medaliony przetrwały
z pierwotnego wystroju modlitewni. Umieszczone są w nich następujące wizerunki:
symbole święta Sukot [Święto
Szałasów/Kuczek; upamiętnia 40-letnią wędrówkę Żydów do Ziemi Obiecanej] (w
skrajnych polach przy ścianie wschodniej); bocian walczący z wężami jako symbol
pobożności pokonującej złe moce (w płd.-zach. rogu). W pozostałych kwaterach
przedstawione są popularne w żydowskiej sztuce ludowej i mistyce zwierzęta o
szerokiej symbolice (orzeł – symbol opatrzności bożej, jeleń – dążenie do
pobożności).
BABIŃCE
Każda
synagoga dzieli się na kilka części. Najważniejszą jest sala z szafą ołtarzową
do przechowywania zwojów Tory. W tradycyjnej społeczności żydowskiej w
pomieszczeniu tym mogli przebywać tylko mężczyźni. Dla kobiet wydzielano osobne
modlitewnie nazywane BABIŃCAMI.
Ulokowane
zazwyczaj były na galerii lub balkonie, albo po jednej lub obu stronach sali
męskiej. Pierwsze wzmianki o oddzielnych modlitewniach dla kobiet pojawiły się
w XIII wieku.
W
budowanych później synagogach (dotyczy to także synagogi włodawskiej)
jednocześnie z korpusem sali męskiej budowano oddzielne pomieszczenia dla
kobiet. Lokalizacja owej części nie była ściśle określana. Nie przywiązywano
większej wagi zarówno do wystroju jak i wyposażenia babińców. Musiały mieć
jedynie niezależne wejście z zewnątrz i być połączone z salą główną w taki
sposób, żeby kobiety nie mogły być widziane ani słyszane przez zgromadzonych w
synagodze mężczyzn. Stąd też połączenie między babińcami a salą męską
ograniczano zwykle do niewielkich, gęsto zakratowanych okienek pozostawionych w
ścianie dzielącej oba pomieszczenia.
Bibliografia:
Kubiszyn Marta, Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011, s.428-434,
Trzaciński Andrzej, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin, s. 21-22.
Kubiszyn Marta, Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011, s.428-434,
Trzaciński Andrzej, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin, s. 21-22.
Brak komentarzy